Di sản Trần_Viên_Viên

Nhận định

Các sử gia chính thống Trung Quốc ngày xưa luôn coi kỹ nữ Trần Viên Viên là kẻ tội đồ, kẻ đốt đền làm sụp đổ triều đại nhà Minh, một dòng dõi Hán tộc. Nhưng nếu nhìn ở góc độ khác, sẽ thấy sự sụp đổ của triều Minh là một tất yếu của lịch sử sau hơn 276 năm tồn tại. Bởi nhiều nguyên nhân nội tại và ngoại nhân.

Số kiếp hồng nhan họa thủy của Trần Viên Viên đã cho người đời thấy cảnh tượng “vùi hoa dập liễu” mấy lần, mấy lượt, rốt cuộc chỉ là hư không. Nhan sắc bi kịch của Trần Viên Viên đã gây nên hệ lụy sóng gió, binh đao của những anh hùng trong thiên hạ lúc bấy giờ. Nhưng chung quy, những đánh giá về Viên Viên đều có cảm thông và quy tội Ngô Tam Quế đơn giản là vì bản thân tự chuốc lấy, Trần Viên Viên hoàn toàn vô tội. Danh sĩ Lục Thứ Vân (陸次雲) trong Trần Viên Viên truyện (陳圓圓傳) có đánh giá về Trần Viên Viên tương đối ca ngợi: 「Thanh giáp thiên hạ chi thanh, Sắc giáp thiên hạ chi sắc; 聲甲天下之聲，色甲天下之色。」. Có lẽ những suy nghĩ cảm thông như vậy mà đời sau vẫn còn cảm thông chuyện tình, chuyện đời kỹ nữ Trần Viên Viên với "Viên Viên khúc" (圓圓曲) kinh điển. Sau thời đại của Trần Viên Viên không lâu, một bài thơ dài có tên Viên Viên khúc trở thành một khúc hát kinh điển về Trần Viên Viên.

Tác giả bài thơ là Ngô Vĩ Nghiệp (吳偉業, 1609-1672), quê ở Thái Thương (nay thuộc tỉnh Giang Tô, Trung Quốc). Ông đỗ Tiến sĩ năm Sùng Trinh thứ 4 (1631), ra làm quan với nhà Minh một thời gian. Khi quân Thanh chiếm Trung Quốc, ông về ẩn cư ở quê nhà. Năm Thuận Trị thứ 10 (1653), ông buộc phải tuân chiếu chỉ ra làm quan với nhà Thanh, giữ chức Quốc tử giám Tế tửu, tức Hiệu trưởng của trường Quốc Tử Giám. Ba năm sau thì từ quan. Ngô Vĩ Nghiệp là nhà thơ nổi tiếng, đồng thời cũng giỏi cả từ, khúc và hội họa[25]. Bài Viên Viên khúc của Ngô Vĩ Nghiệp là một trong những khúc thơ văn nổi tiếng nhất nói về Trần Viên Viên.

圓圓曲...鼎湖當日棄人間，破敵收京下玉關。慟哭六軍俱縞素，衝冠一怒為紅顏。紅顏流落非吾戀，逆賊天亡自荒讌。電掃黃巾定黑山，哭罷君親再相見。相見初經田竇家，侯門歌舞出如花。許將戚里箜篌伎，等取將軍油壁車。家本姑蘇浣花里，圓圓小字嬌羅綺。夢向夫差苑裡遊，宮娥擁入君王起。前身合是採蓮人，門前一片橫塘水。橫塘雙槳去如飛，何處豪家強載歸？此際豈知非薄命，此時只有淚沾衣。薰天意氣連宮掖，明眸皓齒無人惜。奪歸永巷閉良家，教就新聲傾座客。座客飛觴紅日暮，一曲哀弦向誰訴？白皙通侯最少年，揀取花枝屢迴顧。早攜嬌鳥出樊籠，待得銀河幾時渡。恨殺軍書抵死催，苦留後約將人誤。相約恩深相見難，一朝蟻賊滿長安。可憐思婦樓頭柳，認作天邊粉絮看。遍索綠珠圍內第，強呼絳樹出雕欄。若非將士全師勝，爭得蛾眉匹馬還？蛾眉馬上傳呼進，雲鬟不整驚魂定。蠟炬迎來在戰場，啼妝滿面殘紅印。專征簫鼓向秦川，金牛道上車千乘。斜谷雲深起畫樓，散關月落開妝鏡。消息傳來滿江鄉，烏臼紅經十度霜。教曲妓師憐向在，浣紗女伴憶同行。舊巢共是啣泥燕，飛上枝頭變鳳凰。長向尊前悲老大，有人夫婿擅侯王。當時祇受聲名累，貴戚名豪競延致。一斛明珠萬斛愁，關山漂泊腰支細。錯怨狂風颺落花，無邊春色來天地。嘗聞傾國與傾城，翻使周郎受重名。妻子豈應關大計，英雄無奈是多情。全家白骨成灰土，一代紅妝照汗青。君不見：館娃初起鴛鴦宿，越女如花看不足。香徑塵生鳥自啼，屜廊人去苔空綠。換羽移宮萬里愁，珠歌翠舞古梁州。為君別唱吳宮曲，漢水東南日夜流。Phiên âm...Đỉnh hồ đương nhận khí nhân gian,Phá địch thâu kinh há Ngọc Quan.Đồng khốc lục quân câu cảo tố,Xung quan nhất nộ vị hồng nhan.Hồng nhan lưu lạc phi ngô luyến,Nghịch tặc thiên vong tự hoang yến.Điện tảo Hoàng Cân định Hắc Sơn,Khốc bãi quân thân tái tương kiến.Tương kiến sơ kinh Điền, Đậu gia,Hầu môn ca vũ xuất như hoa.Hứa tương thích lý không hầu kỹ,Đẳng thủ tướng quân du bích xa.Gia bản Cô Tô Cán Hoa lý,Viên Viên tiểu tự kiều la ỷ.Mộng hướng Phù Sai uyển lý du,Cung nga ủng nhập quân vương khởi.Tiền thân hợp thị thái liên nhân,Môn tiền nhất phiến Hoành Đường thuỷ.Hoành Đường song tương khứ như phi,Hà xứ hào gia cưỡng tải quy.Thử tế khởi tri phi bạc mệnh,Thử thì chỉ hữu lệ triêm y.Huân thiên ý khí liên cung dịch,Minh mâu hạo xỉ vô nhân tích.Đoạt quy vĩnh hạng bế lương gia,Giáo tựu tân thanh khuynh toạ khách.Toạ khách phi trường hồng nhật mộ,Nhất khúc ai huyền hướng thuỳ tố.Bạch tích thông hầu tối thiếu niên,Giản thủ hoa chi lũ hồi cố.Tảo huề kiều điểu xuất phàn lung,Đãi đắc Ngân Hà kỷ thì độ?Hận sát quân thư để tử thôi,Khổ lưu hậu ước tương nhân ngộ.Tương ước ân thâm tương kiến nan,Nhất triêu nghĩ tặc mãn Trường An,Khả liên tư phụ lâu đầu liễu,Nhận tác thiên biên phấn nhứ khan.Biến sách Lục Châu vi nội đệ,Cưỡng hô Giáng Thụ xuất điêu lan.Nhược phi tráng sĩ toàn sư thắng,Tranh đắc nga mi thất mã hoàn.Nga mi mã thượng truyền hô tiến,Vân hoàn bất chỉnh kinh hồn định.Lạp cự nghênh lai tại chiến trường,Đề trang mãn diện tàn hồng ấn.Chuyên chinh tiêu cổ hướng Tần Xuyên,Kim Ngưu đạo thượng xa thiên thặng.Tà Cốc vân thâm khởi hoạ lâu,Tản Quan nguyệt lạc khai trang kính.Truyền lai tiêu tức mãn giang hương,Ô cữu hồng kinh thập độ sương.Giáo khúc kỹ sư liên thượng tại,Cán sa nữ bạn ức đồng hành.Cựu sào cộng thị hàm nê yến,Phi thương chi đầu biến phượng hoàng.Trường hướng tôn tiền bi lão đại,Hữu nhân phu tế thiện hầu vương.Đương thời chỉ thụ thanh danh luỵ,Quý thích danh hào cạnh diên trí.Nhất hộc minh châu vạn hộc sầu,Quan sơn phiêu bạc yêu chi tế.Thác oán cuồng phong dương lạc hoa,Vô biên xuân sắc lai thiên địa.Thường văn khuynh quốc dữ khuynh thành,Phiên sử Chu Lang thụ trọng danh.Thê tử khởi ưng quan đại kế,Anh hùng vô nại thị đa tình.Toàn gia bạch cốt thành khói thổ,Nhất đại hồng trang chiếu hãn thanh.Quân bất kiến: Quán Oa sơ khởi uyên ương túc,Việt nữ như hoa khan bất túc.Hương kính trần sinh điểu tự đề,Tiếp lang nhân khứ đài không lục.Hoán vũ di cung vạn lý sầu,Châu ca thuý vũ cổ Lương Châu.Vị quân biệt xướng Ngô cung khúc,Hán thuỷ đông nam nhật dạ lưu.Dịch thơ bởi Nguyễn Thị Bích Hải[26]...Chí tôn ngày ấy lìa trần,Phá quân địch, vượt ải quan nhập thành.Quân áo trắng khóc vua MinhTướng quân nổi giận vì tình hồng nhan.Hồng nhan lưu lạc gian nan,Chống trời, lũ giặc cũng tàn như ong.Định Hắc Sơn, quét Khăn Vàng,Khóc vua xong, vội tìm nàng gặp nhau.Nhà Điền, Đậu đến tìm mauNhư hoa, một đám con hầu kéo ra.Dặn tìm ca nữ ngày xưa,Đợi ta đến rước, ta đưa về nhà.Nàng xưa vốn ở Cán Hoa,Viên Viên thuở ấy như hoa, dịu dàng.Từng mơ gặp gỡ quân vương,Dạo hoa viên, tiến bệ rồng Phù Sai.Hái sen thiếu nữ mày ngài,Hoành Đường một dải ở ngay cửa ngoài.Thuyền qua thuyền lại như thoi,Có tên cường bạo bắt người chở đi.Lệ rơi đẫm ướt xiêm y,Ai hay bạc mệnh từ khi sẩy vờiBao phen liễu ép hoa nài,Má hồng, mắt sáng nào ai thương tình.Ngõ sâu nhốt gái nhà lành,Dạy bài ca mới để dành làng chơi.Khách chơi điên đảo như say,Khúc đàn ai oán tỏ bày cùng ai?Có chàng hầu tước trẻ trai,Đem lòng thương luyến quan hoài nhớ mongRa tay tháo cũi sổ lồng,Đợi ngày gặp gỡ bên sông Ngân Hà.Bỗng đâu quân vụ gọi ra,Còn lưu lời hẹn, đời hoa lỡ lầm.Tình sâu, đôi đoạn ruột tằm,Một hôm giặc đến ầm ầm TRường An.Đáng thương thiếu phụ cô đơnBị đày vào kiếp phong trần khổ đau.Vây cung cấm, kiếm Lục Châu,Gọi hoài... mới dám xuống lầu bước ra.Vì không toàn thắng về ta,Sao giành được gái mặt hoa chở về.Đặt lên mình ngựa chở vềLệch vòng tóc rối, tỉnh mê bàng hoàng.Đuốc hoa cưới tại chiến trường,Còn hoen ngấn lệ trên gương mặt hồng.Tần Xuyên kèn trống thẳng dong,Nghìn xe cùng trẩy trên đường Kim Ngưu.Rẽ mây dày dựng hoa lâu,Tán Quan trăng xế còn lưu trang đài.Tin về quê cũ sông dài,Hàng cây ô cửu trải mười mùa sương.Thầy đàn còn đó, đáng thương,Nhớ từng bạn gái thuở cùng giặt sa.Vẫn con én nhỏ đây mà,Bay lên cây quý hoá ra phượng hoàng.Cầm ca tuổi tác mủi lòng,Ngờ đâu có kẻ lấy chồng hầu vương.Mệt vì tăm tiếng lẫy lừng,Rước mời, biếu xén tưng bừng đua nhauMột hộc châu, vạn hộc sầu,Quan sơn phiêu bạt dãi dầu mình ve.Cuồng phong hoa rụng thảm thê,Vô biên xuân sắc biết về nơi nao.Nghe xưa từng có Tiểu Kiều,Khiến Chu Lang được tiếng nêu muôn đời.Luyến chi thê tử luỵ đời,Nhưng... anh hùng cũng là người tình chung.Toàn gia xương trắng hoá bùn,Chỉ tên người đẹp lưu cùng sử xanh.Người thấy chăng: Quán Oa xây mộng uyên ương,Mỹ miều gái Việt Ngô cung dập dìu.Đường thơm nay cảnh đìu hiu,Chim kêu khắc khoải, sân rêu xanh rì.Dời cung, thay áo sầu bi,Lời ca điệu múa nhớ về Lương Châu.Khúc Ngô chớ hát thêm sầu,Ngày đêm sông Hán dạt dào về Đông.

Hình ảnh trong Lộc đỉnh ký

Với một bút pháp kể chuyện có xen mô tả khá tinh tế, nhà văn Kim Dung đã xây dựng một Trần Viên Viên trở thành đệ nhất đại mỹ nhân trong hàng ngàn nhân vật nữ trong tiểu thuyết của mình. Trong tác phẩm Lộc Đỉnh ký, Kim Dung đã mô tả 1 đoạn nhân vật chính Vi Tiểu Bảo gặp Trần Viên Viên tại một ngôi chùa nhỏ ở ngoại ô thành Côn Minh.[27] Dù ít học và thô lậu, lại quen biết nhiều người đẹp, trong đó có con gái của Viên Viên, nhưng Vi Tiểu Bảo vẫn xiêu lòng trước tài sắc của người phụ nữ gấp đôi tuổi mình.

Nhà văn Vũ Đức Sao Biển có bình luận về Trần Viên Viên như sau:

“Tượng Trần Viên Viên tại Thái Hòa Cung Kim điện, Côn Minh.

Cuộc đời của Trần Viên Viên đúng là bi kịch của nhan sắc: hết làm trò chơi cho các danh sĩ và nhà hào phú đất Tô Châu; nàng lần lượt trở thành trò chơi cho Sùng Trinh Hoàng đế, Sấm vương Lý Tự Thành rồi Bình Tây vương Ngô Tam Quế.

Cuộc chiến giữa Ngô Tam Quế và Lý Tự Thành tại Nhất Phiến Thạch làm chết cả vạn người, bị dư luận lịch sử Trung Quốc trút lên đầu của Trần Viên Viên. Chỉ có một người thông cảm với kiếp hồng nhan, đã làm một bài thơ để giãi bày hộ Trần Viên Viên. Đó là danh sĩ Ngô Vĩ Nghiệp với "Viên Viên khúc"[19]...Và với một bút pháp kể chuyện có xen mô tả khá tinh tế, nhà văn Kim Dung đã xây dựng một Trần Viên Viên trở thành đệ nhất đại mỹ nhân trong hàng ngàn nhân vật nữ trong tiểu thuyết của mình.

Những "Tiểu Long Nữ, Nhậm Doanh Doanh, Chu Chỉ Nhược, Tiểu Siêu, Hân Tố Tố, Viên Tử Y, Vương Ngữ Yên"... cũng là những đại mỹ nhân nhưng là đại mỹ nhân ở tuổi 18-20. Họ không thể sánh bằng Trần Viên Viên ở tuổi 40 tươi đẹp, chân tình, trí tuệ, tài hoa và đau khổ![28]

”
— Nhận xét về Trần Viên Viên của Vũ Đức Sao Biển, Kim Dung giữa cuộc đời tôi